Roland Ratzenberger: het verhaal van de 'vergeten' Imola-tragedie

"Rags to riches is waarschijnlijk niet de juiste benaming, maar hij worstelde als jonge coureur om zijn weg te vinden en hij had niet de steun van zijn familie die veel andere coureurs hebben. Ze zagen hem liever namelijk niet racen, vooral zijn vader niet. Hij was een harde werker en hij werd door veel mensen bewonderd, niet alleen vanwege zijn vaardigheden achter het stuur, maar ook door hoe hard hij werkte om zijn droom te bereiken."

Dit zijn de eerste woorden van David Brabham toen hem door RacingNews365 werd gevraagd naar zijn gedachten over zijn Simtek Formule 1-teamgenoot Roland Ratzenberger, die omkwam bij een ongeluk tijdens de kwalificatie voor de Grand Prix van San Marino op 30 april 1994.

Ratzenberger's dood was het eerste sterfgeval tijdens een Grand Prix-weekend in 12 jaar, en verbijsterde de Formule 1. Het incident werd alleen overschaduwd door de gebeurtenissen later dat weekend: nog geen 24 uur later kwam drievoudig wereldkampioen Ayrton Senna om het leven toen hij de race leidde voor een wereldwijd miljoenenpubliek.

Het is nu dertig jaar geleden dat dit dramatische weekend plaatsvond in Imola en daarom staat deze week in het teken van het verlies van Senna. Maar laten we Ratzenberger niet vergeten, de man die, in slechts zijn derde GP-weekend, kwam te overlijden.

Roland Ratzenberger

Ratzenberger werd geboren in Oostenrijk in juli 1960, een paar maanden na Senna. Zijn weg naar de koningsklasse verliep moeizaam. In 1986 won hij het prestigieuze Formule Ford-festival op Brands Hatch, maar er was geen plaats voor hem in de hogere klasse en dus tekende hij een touringcarcontract voordat hij begin jaren negentig naar Japan vertrok.

Op het veld in Azië, met onder andere Eddie Irvine en Heinz-Harald Frentzen, pakte Ratzenberger in 1992 de zevende plaats in de Japanse F3000-serie, inclusief een overwinning vanaf pole op het Suzuka International Circuit. Na steun te hebben gekregen van een rijke zakenvrouw uit Monaco, kon Ratzenberger in 1994 eindelijk overstappen naar de Formule 1, bij het kleine Simtek-team. Dit bracht het aantal ingeschreven auto's voor elk weekend op 28, terwijl er maar 26 mochten starten. Daarom vielen er twee coureurs af na de kwalificatie. Dit overkwam Ratzenberger zelf tijdens de seizoensopener in Brazilië. Hij moest de race vanaf de zijlijn aanschouwen.

In de volgende race in Japan, Aida, stond Ratzenberger wel op de grid en finishte hij als 11e. "Hij was natuurlijk blij dat hij zich kon kwalificeren voor de race na wat er in Brazilië was gebeurd. Om dan te kunnen finishen was een grote prestatie voor hem," herinnert Brabham zich.

"Maar het was ook een grote prestatie voor het team, want het betekende dat we twee finishes hadden en in die tijd voelde het finishen van een Grand Prix een beetje als een overwinning. Er was veel onbetrouwbaarheid en met een gloednieuw team vond ik het een goede prestatie. De auto was niet snel en we konden weinig doen. We hadden geen geld om te ontwikkelen of om testteams te hebben, dus we leerden al doende en de feedback die het team kreeg van Roland in Aida was waardevol. Het was goede informatie om ons te helpen. We konden ons zo goed mogelijk blijven ontwikkelen met het oog op het Europese seizoen."

Weekend Imola

De ontwikkeling moest beginnen in Imola voor de GP van San Marino, maar aan het begin van het weekend had Ratzenberger problemen met één aspect van zijn auto. "Roland had geen ervaring met carbonremmen en klaagde erover," vervolgt Brabham.

"Hij was langzamer dan we allemaal dachten dat hij zou moeten zijn en hij klaagde over de remmen in Imola. Het team vroeg me op vrijdag om in zijn auto te springen om zo een idee te krijgen wat ik van de remmen vond. Ik ging naar buiten, reed een paar rondjes, kwam binnen en zei dat de remmen slecht waren en vervangen moesten worden. Toen voelde hij zich meteen zelfverzekerder en was hij het helemaal met me eens. Het was alsof hij zei: 'Oké, dit is wat je zou verwachten'."

De vrijdag werd overschaduwd door het vreselijke ongeluk van Rubens Barrichello, die met lichte verwondingen in het ziekenhuis belandde na een crash op hoge snelheid, maar terwijl de Formule 1 een enorme opluchting slaakte over het bijna-ongeval, kwam er een schokkend einde aan een 12-jarige periode van geen doden tijdens een raceweekend.

In de kwalificatie op zaterdag wist Ratzenberger zijn rondetijd te verbeteren naar 1:27,584. Hij zou alleen nooit erachter komen dat deze tijd genoeg zou zijn geweest voor de 26e startpositie op de grid. De volhardende Oostenrijker begon nóg een vliegende ronde en tijdens deze ronde zorgde een kerb bij Acque Minerali voor schade aan de voorvleugel.

Het ongeluk

Toen de druk op de vleugel toenam op het rechte stuk van de pitstraat én door de snelle linkerbocht van Tamburello, begaf de vleugel het uiteindelijk in de Villeneuve-bocht. De vleugel kwam vast te zitten onder de voorwielen, waardoor de Simtek onbestuurbaar werd en hij met 314 km/uur een betonnen muur invloog.

De impact werd geregistreerd op 500G, de zwaarste crash in de Formule 1. Ratzenberger was op slag dood. Hij had drie verwondingen die allemaal fataal hadden kunnen zijn: een gescheurde aorta, een stomp trauma van de ophanging die de overlevingscel doorboorde, en de officiële doodsoorzaak, een schedelbasisfractuur. Het was dezelfde verwonding die in 2001 het leven zou eisen van NASCAR-icoon Dale Earnhardt Sr.

Terugkijkend op de plaats van het ongeval, bij Tosa, zegt Brabham dat hij meteen wist dat zijn teamgenoot dood was. "Het is vreemd, want totdat ik een herhaling van zijn ongeluk zag, dacht ik dat hij verder van de bocht af was, maar hij zat eigenlijk in het midden van de baan. Ik wist dat hij het was nog voor ik bij hem was, want er lagen delen van de auto: de voorvleugel op het rechte stuk. Ik zag de stukken en dacht: 'ze zijn paars, dus dat is Roland.' Toen ik aan de buitenkant om hem heen ging, keek ik en zag ik alleen zijn vizier en de manier waarop zijn hoofd lag. Mijn onmiddellijke reactie was: 'hij is weg'. Dat was mijn gevoel, ik keek en oordeelde."

Een sprong in het diepe

Nadat het nieuws van Ratzenbergers dood officieel aangekondigd werd, was het aan Brabham om het verbrijzelde team weer bij elkaar te brengen. Er volgden die avond ontmoetingen met Bernie Ecclestone, Max Mosley en Simtek-baas Nick Wirth, waarbij geen druk werd uitgeoefend op Brabham om te racen, maar hij vond dat hij dat verplicht was aan zijn overleden teamgenoot en vriend.

"Het was heel moeilijk om te weten wat je moest doen, want je hersenen zitten ineens vol emotie, in een shocktoestand. Niemand zette me onder druk om te racen en Max, Bernie en Nick gingen bij me zitten en zeiden: 'de beslissing om te racen is helemaal aan jou', en ik wist niet wat ik moest doen. De helft van mij zei 'nee' en de andere helft zei 'ja'. Ik dacht erover na en besloot de warming-up te doen en dan zou ik een beslissing nemen. Ik kon het toen niet doen omdat ik te emotioneel was."

"We gingen best goed als je bedenkt waar we normaal zouden staan, en ik weet niet of ze er halve tanks brandstof in hebben gedaan, maar we zaten in het middenveld. De reden dat ik besloot om te racen was niet omdat ik dat wilde, maar ook omdat het team de donkere wolk een beetje had weggetrokken. Ik voelde de verandering en dacht: 'ik moet dit doen, ik moet dit gaande houden'."

"Ik dacht aan wat Roland ook gezegd zou hebben: 'Waar ben je mee bezig? Ben je een racer?' Maar ik moest gerustgesteld worden dat het team begreep wat het probleem was, hoe ze het hadden opgelost en dat mij niet hetzelfde zou overkomen. Nick sprong over de voorvleugel en zei: 'vertrouw me, David, het is gerepareerd.' Ik moest dat gevoel van vertrouwen in het team hebben, want als ik had gezegd: 'het spijt me jongens, ik geloof jullie niet', naar buiten was gelopen en had gezegd 'ik rijd niet', dan hadden ze het geaccepteerd, maar dan hadden de jongens weer een klap gehad, dus ik moest een sprong in het diepe wagen voor de race."

In de Grand Prix had Brabham een goed gevecht om een positie met Eric Barnard in een Ligier, voordat een defecte stuurkolom, vlak voor het gedeelte van het circuit waar Barrichello was gecrasht, een einde maakte aan zijn weekend.

De nasleep

Williams' Damon Hill was de andere coureur die zijn teamgenoot verloor tijdens dat tragische weekend, maar zoals Brabham zich herinnert, spraken de twee niet over hun ervaringen voor de volgende race in Monaco. De Australiër gelooft echter dat het verlies van Senna Simtek hielp om de aandacht af te leiden. "Als je die vraag stelt, heb je zoiets van: 'ja, waarom hebben we dat niet gedaan?'," zegt hij over het gesprek met Hill.

"We hadden een zeer vergelijkbare omstandigheden, maar tegelijkertijd ook heel anders. We verloren een van de grootste legendes van de sport en er was veel om mee om te gaan. Maar wat er gebeurde, was dat alle aandacht uitging naar Roland in de aanloop naar de dood van Senna, en toen ging de aandacht plotseling uit naar Simtek, naar David Brabham, en werd de aandacht verlegd naar hen.

"Voor ons als klein team heeft het waarschijnlijk geholpen, want als het niet was gebeurd, was iedereen over Roland blijven praten, maar plotseling verschoof de druk naar Williams. Vindt Brabham dat zijn teamgenoot daarom vergeten is? "Roland staat in de schaduw en dat zal nooit veranderen," denkt hij hardop na.

"Hij staat in de schaduw van Senna, wat misschien geen slechte zaak is, want het zorgt ervoor dat mensen over Roland blijven praten, al is dat maar 10 procent van de tijd, vergeleken met 90 procent van de tijd rond Senna, maar hij wordt nog steeds genoemd. Het is moeilijk om te weten wat daar goed en fout aan is, maar het is wat het is."

"Hij staat in de schaduw en de Formule 1-fans hebben Roland niet echt te zien gekregen - ze wisten waarschijnlijk niet veel over Roland Ratzenberger totdat hij stierf."